«پوسته‌سازان» جای «فیلترسازان» را می‌گیرند؟ / نگرانی کاربران از «شنود و رصد» پابرجا می‌ماند

تینا مزدکی_ پس از مدت‌ها داشتن دغدغه رفع فیلتر پلتفرم‌های بین‌المللی، حدود ده روز پیش واتساپ و گوگل پلی طبق مصوبه شورای عالی فضای مجازی رفع فیلتر شدند. اگرچه این اقدامات، کمی از مشکلات کاست اما هنوز هم کسب‌وکارها و کاربران برای انجام کارهای روزانه خود مجبور به استفاده از فیلترشکن‌ها هستند.

به ادعای محمد قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، مصوبه شورای عالی فضای مجازی ۳۲ بند داشته است و به ادعای خبرگزاری مهر «یوتیوب از طریق درگاه‌های حکمرانی پذیر و تلگرام از طریق سکوهای داخلی ارائه خواهد شد.» که احتمال ساخت پوسته برای آن‌ها را افزایش می‌دهد.

چگونگی سازوکار این طرح با توجه متن‌باز نبودن پلتفرمی همچون یوتیوب مشخص نیست اما تجربه گذشته نشان داده است که چنین اقداماتی نه‌تنها فایده‌ای ندارد بلکه تبعات آن نیز جبران‌ناپذیر است. همان‌طور که در سال ۱۳۹۹ مشاهده شد، استفاده از پوسته‌ برای تلگرام با عناوینی همچون تلگرام طلایی، هاتگرام و … جز افشای شماره تلفن و شناسه‌های کاربری ۴۲ میلیون کاربر ایرانی و قرار گرفتن اطلاعات مربوط به حریم خصوصی آن‌ها در بازار سیاه برای فروش، نتیجه‌ای نداشت.

بنابراین با توجه به این‌که طراحی پوسته پلتفرم‌هایی چون اینستاگرام و یوتیوب به‌سادگی طراحی پوسته ابزاری متن‌باز همچون تلگرام نخواهد بود، چگونگی اجرایی شدن احتمالی چنین طرحی با ابهاماتی روبه‌رو است. برای شفافیت در مورد آنچه از سوی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی و خبرگزاری مهر پیشنهاد شورای عالی فضای مجازی خوانده‌شده، با حامد بیدی کنشگر حق اینترنت در خبرآنلاین به گفت‌وگو پرداختم؛ مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:

یوتیوب را می‌توان در ۲ شکل حکمرانی‌پذیر کرد

حامد بیدی در پاسخ به این پرسش که اصطلاح درگاه حکمرانی پذیر به چه معنا است، گفت:« در مصوبه شورای عالی فضای مجازی از پوسته و اصطلاح درگاه حکمرانی پذیر استفاده‌شده است و اطلاعات دقیقی از این مصوبه موجود نیست؛ اما به نظر می‌رسد که استفاده از APIهای پلتفرم‌های مثل یوتیوب برای نمایش محتوای آن در یک سایت داخلی موردنظر است.

او دراین‌باره توضیح داد:«چنین چیزی به دو حالت می‌تواند شکل بگیرد. 

حالت اول اینکه تمام محتواهای پلتفرم منتقل شود به پلتفرم دیگر و مواردی هم مسدود یا فیلتر شود و منتقل نشود و حالت دیگر هم این است که اصطلاحاً کانال‌ها و محتواهای مفید را در لیست سفید قرار بدهند و صرفاً آن‌ها را به پلتفرمی منتقل کرده و نمایش دهند.

با اینحال باید به گستردگی بسیار بالای محتواهای پلتفرمی مثل یوتیوب و تولید محتوای در لحظه و زنده در آن نیز توجه کرد و مشخص نیست چگونه می‌خواهند بحث حکمرانی پذیری آن را پیش ببرند. 

پلتفرمی که روی کار می‌آید، یوتیوب نیست

این کنشگر حق اینترنت در ادامه خاطرنشان کرد:«درهرصورت باید در نظر بگیریم که آن پلتفرمی که در دسترس کاربر قرار می‌گیرد، پلتفرم اصلی یا به‌طور مثال یوتیوب نیست؛ صرفاً واسطی است که بخشی از محتواهای پلتفرم اصلی را بازنشر می‌کند و در دسترس مخاطبان قرار می‌دهد، اما به این معنا نیست که کاربران بتوانند با پلتفرم یوتیوب ارتباط برقرار کنند، از امکانات آن استفاده کنند و تولیدکنندگان محتوا بتوانند در آن محتوا انتشار کنند.»

دغدغه نقض حریم خصوصی کاربران مطرح می‌شود

او ادامه داد:«درنهایت کارکردی که این اقدام دارد، کارکرد مشابه پوسته‌هایی است که برای تلگرام هم قبلاً تجربه‌شده است (تلگرام طلایی، هاتگرام و …) و اصلی‌ترین و مهم‌ترین دغدغه هم همان کارکردی است که خود نظام حکمرانی توقع دارد؛ زمانی که از اصطلاحات حکمرانی پذیری استفاده می‌شود، آن وجه ماجرا که دغدغه شنود و رصد کاربران است هم باید در نظر گرفته شود و آنجا است که دغدغه نقض حریم خصوصی کاربران مطرح می‌شود.»

 او با اشاره به این موضوع که قبلاً هم چه پلتفرم‌هایی که به‌صورت پوسته استفاده می‌شدند و چه پلتفرم‌های داخلی، مورد هک قرارگرفته بودند و اطلاعات کاربران فاش شده بود و این دغدغه مطرح بود، گفت:« اگر در شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌ها اطلاعات کاربران فاش شود، طبیعتاً تبعات اجتماعی، سیاسی و امنیتی بحرانی به بار خواهد آمد.»

گوگل بیکار نمی‌نشیند

او در آخر گفت:« واقعیت این است که اساساً در مورد مقیاس‌پذیری و آمادگی ازنظر فناوری در استفاده از چنین ایده‌هایی برای پلتفرمی مثل یوتیوب با آن حجم محتوا و هدایت میلیون‌ها کاربر ایرانی به استفاده از پلتفرم‌های واسط تردیدهای جدی وجود دارد.  این طرح و ایده بازهم توسط شرکت‌هایی مطرح‌شده که طبق معمول به دنبال نفع شخصی هستند و به‌عنوان ذینفع پروپوزالی دادند و گفتند که این کار را انجام می‌دهند. این در حالی است که از طرفی ازنظر ابعاد فنی کشور ایران بسیار بعید است که این پروژه به‌صورت گسترده، مقیاس‌پذیر و پایدار قابلیت عملی شدن داشته باشد و از طرف دیگر، گوگل زمانی که متوجه شود چنین سازوکاری برای سانسور سیستماتیک و قطع دسترسی کاربران به محتوای آزاد صورت گرفته است، قطعاً بیکار نمی‌نشیند و محدودیت‌هایی را برای APIهای پلتفرم واسط ایجاد می‌کند. بنابراین، بسیار بعید میدانم که اساساً چنین چیزی به‌صورت گسترده و پایدار اجرایی باشد و اگر اجرایی باشد هم بسیار بعید میدانم که از سمت گوگل، اقدامی صورت نگیرد.»

۲۲۷۳۲۳