۲۹۰ میلیون سال زنده ماند و هنوز زنده است /پیرترین جاندار زمین

غزال زیاری: سه ثانیه اول پس از انفجار بمب اتمی بر فراز هیروشیمای ژاپن، دمای هوا به ۳۸۷۰ درجه سانتی‌گراد رسید. برای آنکه شدت این دما را درک کنید، کافی است بدانید که دمای گدازه‌هایی که از فوران آتش‌فشانی بیرون می‌آید حدود ۱۳۱۵ درجه سانتی‌گراد است و فضاپیمایی که وارد مدار زمین می‌شود با دمایی در حدود ۲۲۰۰ درجه سانتی‌گراد مواجه می‌شود. سطح خورشید هم در دمای ۳۳۱۵ درجه سانتی‌گراد خنک می‌شود.

درنتیجه هرکسی که در شعاع این انفجار بود فوراً جانش را از دست داد؛ ساختمان‌ها ذوب شدند و بیشتر شهر در طوفانی از آتش به خاکستر تبدیل شد. بااین‌حال، این انفجار سهمگین برای شش درخت ژینگویی (Ginkgo biloba) که فقط ۱.۶ کیلومتر دورتر از مرکز انفجار واقع‌شده بودند فقط یک رویداد دیگر بود که بر آن غلبه کردند.

برگ‌های این درختان که در اثر انفجار از تنه جداشده و سوخته بودند، در عرض چند ماه دوباره رشد کردند و این چالش سخت را پشت سر گذاشتند؛ این تنها یک بخش از حماسه حیرت‌انگیز درخت ژینگو است؛ گونه‌ای که نه‌تنها از ویرانی‌های هسته‌ای جان سالم به دربرد؛ بلکه عصر یخبندان، انقراض‌های دسته‌جمعی و دوره‌های تحولات محیطی را نیز پشت سر گذاشته است.

فسیلی که منقرض نشد

این درختان باستانی چیزی فراتر از درختانی ساده هستند و در حکم یادگارهایی زنده و نمادی از انعطاف‌پذیری، تکامل و بقا به شمار می‌روند.

معمولاً درخت ژینگو، “فسیل زنده” نامیده می‌شود و دلیل آن‌هم مشخص است؛ اصل و نسب این درخت به بیش از ۲۹۰ میلیون سال قبل و به دوره پرمین بازمی‌گردد؛ دوره‌ای قبل از دایناسورها.

درختان ژینگو با برگ‌هایی بادبزنی شکل و متمایز و با ساختاری مقاوم، تقریباً هزاران سال بدون تغییر باقی‌مانده‌اند. در فسیل‌های دوره ژوراسیک برگ‌هایی مشاهده می‌شود که تقریباً شبیه برگ‌های ژینگوهای مدرن هستند و این نشان‌دهنده ثبات تکاملی این‌گونه گیاهی است. در طول میلیون‌ها سال، ژینگوها در سراسر لوراسیا (ابرقاره شمالی) رشد می‌کردند تا اینکه رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن، دایناسورها و بسیاری از گیاهان و جانوران اطراف آن‌ها از بین برد.

در آن زمان، بسیاری از گونه‌ها در برابر این انقراض دسته‌جمعی تسلیم شدند ولی ژینگوها پایدار ماندند؛ هرچند که سلطه آن‌ها در هزاره‌های بعدی با ظهور و تنوع گیاهان گل‌دار کاهش یافت و رقابت شدیدی میان آن‌ها و دیگر گیاهان برای منابع و فضا درگرفت. در پایان دوره پلیستوسن، جمعیت ژینگوهای وحشی کاهش یافت و تنها در بخش‌های پراکنده‌ای از چین به حیات ادامه دادند؛ این درخت زیبا حتی در آستانه انقراض هم قرار گرفت، اما به لطف ترکیبی از انعطاف‌پذیری طبیعی و متحدی فوق‌العاده به نام بشر، توانستند به حیاتشان ادامه دهند.

کمک انسان‌ها به زنده ماندن ژینگوها

خیلی از ژینگوهایی که امروز زنده‌اند، فراتر از درختانی نجات‌یافته‌اند؛ آن‌ها واقعاً قدیمی هستند. در کوه‌های ژون‌نان چین، درخت ژینگوی ۱۴۰۰ ساله‌ای در نزدیکی معبد بودایی Gu Guanyin دیده می‌شود. این درخت در طول عمرش تعدادی از سرنوشت‌سازترین رویدادهای تاریخ بشر را تجربه کرده: ظهور و سقوط سلسله تانگ، ایجاد مسیرهای تجاری جاده ابریشم و تحولات جهانی انقلاب صنعتی.

تا پیش‌ازاین تصور می‌شد که ژینگوها در اوایل قرن بیستم در طبیعت منقرض‌شده بودند، اما نهایتاً جمعیت‌های کوچکی از این درختان در مناطق دورافتاده چین دوباره کشف شد. حالا محققان بر این باورند که راهبان بودایی که این درختان را به دلیل زیبایی، انعطاف‌پذیری و خواص دارویی محترم می‌دانستند، این درختان را حفظ و پرورش داده‌اند. این‌یک اتفاق عجیب است؛ چراکه در دورانی که انسان‌ها اغلب مسئول تخریب محیط‌زیست هستند، ما نقشی اساسی در نجات درختی داشتیم که میلیون‌ها سال قبل از ما قدمت داشته.

امروزه درختان ژینگو در خیابان‌ها، پارک‌ها و فضاهای سبز شهرهای مختلف دنیا به چشم می‌خورند و به دلیل انعطاف‌پذیری بالا و مقاومتشان در برابر آلودگی، آفات و آب‌وهوای سخت یکی از گونه‌های جذاب شهری به شمار می‌روند.

هدیه‌ای ژنتیکی

ژینگوها برخلاف بسیاری از موجودات، نشانه واضحی از پیری را نشان نمی‌دهند. براساس مطالعه‌ای که در ژانویه ۲۰۲۰ منتشر شد، حتی درختان ژینگوی ۶۰۰ ساله هم مثل همتایان جوانشان، سرزندگی و پاسخ ایمنی مشابهی دارند.

این درختان در سطح سلولی، در طول عمرشان به تولید آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات ضد میکروبی ادامه می‌دهند و بدین ترتیب خود را از بیماری و عفونت دور می‌کنند. کامبیوم (لایه‌ای از سلول‌های بنیادی در تنه) فعال و قوی باقی می‌ماند و امکان رشد مداوم را فراهم می‌کند.

برخی از مطالعات حاکی از آن است که حتی ژینگوهای مسن‌تر ممکن است سریع‌تر از ژینگوهای جوان‌تر رشد کنند که دلیل آن احتمالاً افزایش قطر درخت و توانایی ذخیره و انتقال مؤثر مواد مغذی است؛ این توانایی در حفظ عملکردهای متابولیک و یکپارچگی ساختاری در طول سال‌ها حیرت‌انگیز است. به‌علاوه ژینگوها سازگاری بالایی دارند؛ آن‌ها می‌توانند خود را از آسیب (ناشی از بلایای طبیعی و چه اتفاقی مثل انفجار هسته‌ای هیروشیما) احیا کنند. سیستم ریشه عمیق ژینگو، آن‌ها را محکم به خاک می‌چسباند و به آن‌ها اجازه می‌دهد تا حتی در شرایط سخت به آب و مواد مغذی دسترسی داشته باشند. این انعطاف‌پذیری با ضخیم‌تر شدن پوسته، افزایش می‌یابد و سدی طبیعی در برابر آفات، بیماری‌ها و عوامل محیطی افراطی ایجاد می‌کند.

لازم به ذکر است که ترکیب ژنتیکی ژینگو نقش مهمی در طول عمرش ایفا می‌کند. طبق مطالعات انجام‌شده، ژن‌های مرتبط با مقاومت پاتوژن و پاسخ به استرس، حتی در نمونه‌های باستانی بسیار فعال باقی‌مانده‌اند. این تولید مداوم ترکیبات محافظ شبیه به سیستم ایمنی است که دچار تزلزل نمی‌شود و به همین دلیل است که این درختان در  گذر مقاومت فوق‌العاده‌ای دارند.

منبع: forbes

۲۲۷۲۲۷