اقدامی حیاتی برای حفظ تنوع زیستی: ۱۴ هزار بذر جدید در خزانه روز قیامت ذخیره شد

بیش از ۱۴ هزار نمونه‌ی جدید از بذرهای محصولات کشاورزی، این هفته در «خزانه جهانی بذر سوالبارد» در جزیره اسپیتس‌برگن در نروژ، شمالی‌ترین منطقه مسکونی دائمی زمین، ذخیره می‌شود. این انبار که به «خزانه روز قیامت» نیز شهرت دارد، از سال ۲۰۰۸ با هدف حفاظت از گونه‌های ارزشمند گیاهی فعالیت می‌کند. در دنیایی که با تغییرات اقلیمی، درگیری‌های نظامی و بحران‌های زیست‌محیطی فراوان روبه‌رو است، چنین اقداماتی می‌توانند تضمینی برای امنیت غذایی آینده باشند.

محموله‌ی جدید از ۲۱ بانک ژن در سراسر جهان گردآوری شده است، در خزانه جهانی بذر سوالبارد تحت شرایط کنترل‌شده‌ی دمایی نگهداری خواهد شد. کشورهایی که با تهدیداتی مانند جنگ و بلایای طبیعی مواجه‌ هستند، اهمیت این ذخیره‌سازی را بیش از دیگران درک می‌کنند.

یکی از مهم‌ترین نمونه‌های مجموعه‌ی جدید، بذرهای گیاهان بومی سودان است. جنگ داخلی در این کشور، باعث شده است که بانک ژن سودان در شهر «ود مدنی»، بخش چشمگیری از ذخایر خود را از دست بدهد. پیش از آغاز درگیری‌ها، این مرکز ۱۷ هزار نمونه بذر را نگهداری می‌کرد، اما حمله‌ی نیروهای شبه‌نظامی باعث پراکندگی یا غارت بسیاری از آن‌ها شد.

اکنون، برخی مهم‌ترین گونه‌های زراعی سودان، از جمله «ارزن مرواریدی» و «ذرت خوشه‌ای»، به سوالبارد منتقل می‌شوند. از دیرباز، ذرت خوشه‌ای یکی از محصولات کلیدی در کشاورزی سودان بوده و علاوه بر ارزش غذایی، از جایگاه فرهنگی ویژه‌ای نیز برخوردار است.

علی بابیکر، مدیر مرکز حفاظت و پژوهش منابع ژنتیکی گیاهان کشاورزی سودان، می‌گوید: «در کشوری که جنگ بیش از هشت میلیون نفر را آواره کرده و کشاورزی را در بسیاری از مناطق از بین برده، این بذرها نمایانگر امید هستند. ما با حفظ این تنوع در سوالبارد، امکان تضمین امنیت غذایی را برای آینده فراهم می‌کنیم، بدون توجه به چالش‌هایی که در پیش است.»

علاوه بر سودان، کشور مالاوی نیز نمونه‌هایی از بذرهای خود را به سوالبارد ارسال کرده است. یکی از مهم‌ترین محصولات «باقلا مخملی» است که در کشاورزی پایدار و طب سنتی مالاوی کاربرد دارد. نام این گیاه از پوشش مخملی غلاف‌های بذر آن گرفته شده است. همچنین، باقلا مخملی از جمله گیاهان تثبیت‌کننده‌ی نیتروژن است و می‌تواند برای افزایش برداشت ذرت، به‌عنوان کود طبیعی استفاده شود.

نولیفر امپونیا، محقق کشاورزی در دولت مالاوی، می‌گوید: «حفاظت از بذرهای ملی، علاوه بر کاهش خطر بحران‌های غذایی در سطوح محلی، منطقه‌ای و جهانی، به حفظ گرده‌افشان‌های طبیعی، سلامت عمومی و بهبود وضعیت اقتصادی نیز کمک می‌کند.»

کشور فیلیپین نیز نمونه‌هایی از بذرهای خود را به این مجموعه سپرده است. بانک ژن این کشور در طول سال‌های اخیر دچار آسیب‌های جدی شده است؛ نخست، طوفان شدید آن را تخریب کرد و شش سال بعد، آتش‌سوزی گسترده‌ای به آن خسارت زد. این کشور از نظر میزان آسیب‌پذیری در برابر بلایای طبیعی، در صدر «شاخص جهانی ریسک» قرار دارد. بااین‌حال، فیلیپین یکی از معدود کشورهایی است که از نظر تنوع زیستی، در دسته‌ی «فوق‌العاده متنوع» طبقه‌بندی می‌شود.

هیدلیزا دچاوز از دانشگاه فیلیپین، توضیح می‌دهد: «در شرایطی که تنوع ژنتیکی محصولات کشاورزی به‌سرعت کاهش می‌یابد و رژیم غذایی ما نیز یکنواخت‌تر از قبل می‌شود، اهمیت حفاظت و دسترس‌پذیر بودن بذرها بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.»

برنامه در قالب پروژه‌ی بین‌المللی تنوع زیستی برای فرصت‌ها، معیشت و توسعه (BOLD) اجرا می‌شود. تأمین مالی آن بر عهده‌ی دولت نروژ است و توسط سازمان کراپ‌تراست، مستقر در بن آلمان، مدیریت می‌شود.

استفان اشمیتز، مدیر اجرایی کراپ‌تراست، می‌گوید: «بذرهایی که این هفته ذخیره شدند، فقط نمایانگر تنوع زیستی نیستند، بلکه دانشی گران‌بها، فرهنگ جوامع محلی و قدرت تاب‌آوری آن‌ها را نیز در خود دارند. ما باید راهی برای حفظ این سرمایه‌ی ارزشمند برای نسل‌های آینده بیابیم.»