بررسی چالش‌ها و فرصت‌های صنعت گوهرسنگ در ایران/ نقش فناوری‌های نوین در توسعه بازارهای جهانی

۲۳ اسفند به‌عنوان روز جهانی صنعت طلا، جواهر و گوهرسنگ‌ها در تقویم صنعتی و معدنی ایران نام‌گذاری شده است. این روز فرصتی ارزشمند برای توجه به ظرفیت‌های گسترده این صنعت در کشور محسوب می‌شود. ایران با دارا بودن منابع غنی از سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، همچنین سابقه‌ای طولانی در تولید زیورآلات و هنرهای سنتی، پتانسیل بالایی در این حوزه دارد.

صنعت طلا، جواهر و گوهرسنگ‌ها نه‌تنها دارای ارزش اقتصادی بالاست، بلکه پیوند عمیقی با فرهنگ و هنر ایرانی دارد. سنگ‌هایی مانند فیروزه نیشابور، عقیق شجر و یشم خراسان از جمله نمونه‌های ارزشمند ایرانی هستند که شهرتی جهانی دارند. با این حال، با وجود این ظرفیت‌ها، چالش‌هایی مانند ضعف در فناوری‌های فرآوری، محدودیت‌های صادراتی و نبود حضور موثر در بازارهای جهانی موجب شده است که این صنعت نتواند به جایگاه شایسته خود دست یابد.

روز صنعت طلا، جواهر و گوهرسنگ‌ها فرصتی مناسب برای بازنگری در سیاست‌های حمایتی، ارتقای فناوری‌های تولید و فرآوری و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه صادرات است. توجه به روش‌های نوین شناسایی و گریدبندی سنگ‌های قیمتی، صدور شناسنامه‌های معتبر و ایجاد مراکز تخصصی کنترل کیفیت می‌تواند اعتماد بازارهای جهانی را جلب کرده و ارزش افزوده بالایی برای کشور ایجاد کند.

این روز می‌تواند بستری برای تعامل بیشتر میان فعالان صنعت، سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران باشد تا با اتخاذ رویکردهای هوشمندانه، صنعت طلا، جواهر و گوهرسنگ‌ها به یکی از محورهای اصلی رشد اقتصادی کشور تبدیل شود.

علی‌خان نصراصفهانی، دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان درباره ظرفیت‌های ایران در حوزه زمین‌شناسی به ایسنا می‌گوید: ایران از نظر زمین‌شناسی اقتصادی و ذخایر ارزشمند جایگاه ویژه‌ای در جهان دارد. در این زمینه می‌توان به دو مقوله مجزا اشاره کرد که یکی مربوط به ذخایر فلزات گرانبها و عناصر ارزشمند است و دیگری به گوهرسنگ‌ها و کانی‌های جواهری یا همان جم‌استون‌ها و جمینرال‌ها اختصاص دارد.

وی می‌افزاید: گوهرسنگ‌ها به دلیل ویژگی‌های خاص فیزیکی، نوری و شیمیایی همچون تلألو، ضریب شکست، زیبایی رنگ، همچنین به واسطه پیشینه فرهنگی و تاریخی، به‌عنوان سنگ‌های زینتی و جواهری شناخته می‌شوند. این گوهرسنگ‌ها براساس ویژگی‌های خاص خود به دو دسته سنگ‌های قیمتی و سنگ‌های نیمه‌قیمتی تقسیم می‌شوند. برخی از این گوهرسنگ‌ها برای بهبود کیفیت و افزایش زیبایی نیاز به فرایندهای ترمیم و بهبود دارند. این روش‌های درمانی شامل تغییر رنگ، افزایش شفافیت و ارتقای کیفیت ظاهری سنگ است که خود به‌عنوان یک فناوری پیشرفته در صنعت گوهرسنگ‌ها شناخته می‌شود.

دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با بیان اینکه ایران از نظر تاریخی یکی از شناخته‌شده‌ترین مناطق در زمینه استخراج و بهره‌برداری از گوهرسنگ‌ها بوده است، ادامه می‌دهد: هرچند این گستردگی به اندازه برخی مناطق مشهور جهان نیست، اما ذخایر خاص و ارزشمند ایران، جایگاه ویژه‌ای به این سرزمین بخشیده است. در این میان، فیروزه نیشابور یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین ذخایر گوهرسنگ ایران محسوب می‌شود. این سنگ قیمتی که قدمتی چند هزار ساله دارد، در استان خراسان قرار گرفته و به دلیل رنگ زیبا و کیفیت بالای آن شهرت جهانی دارد. فیروزه نیشابور نه‌تنها در ایران، بلکه در بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیان نیز جایگاهی مقدس دارد. در دین یهود و برخی دیگر از ادیان، فیروزه به‌عنوان سنگی مقدس و پربرکت شناخته شده است. باورهای سنتی و فرهنگی بسیاری در مورد تأثیر انرژی‌های مثبت این سنگ در زندگی روزمره وجود دارد، هرچند از نظر علمی شواهد محکمی برای این باورها ارائه نشده است.

نصراصفهانی اظهار می‌کند: در طول تاریخ، فیروزه نیشابور از ایران به ترکیه منتقل و سپس از طریق ترکیه به اروپا صادر می‌شد. از آنجا که این سنگ از مسیر ترکیه وارد بازارهای اروپایی می‌شد، اروپایی‌ها آن را با نام “Turquoise” (به معنای سنگ ترکی) می‌شناختند. این نام‌گذاری نشان‌دهنده نقش مهم ایران در تأمین و تجارت فیروزه در گذشته‌های دور است.

وی می‌گوید: در گذشته، سرزمین پارس شامل بخش‌های وسیع‌تری از جمله مناطقی در افغانستان، پاکستان و نواحی اطراف بود. این مناطق نیز به دلیل ذخایر ارزشمند خود در جهان شناخته می‌شدند. افغانستان به واسطه داشتن معادن غنی زمرد و پاکستان به همراه مناطقی که امروزه در حوزه کشورهای آسیای میانه قرار گرفته‌اند، همگی بخشی از سرزمین پارس بودند و در مجموع ذخایر ارزشمندی را در خود جای داده‌اند. مناطق مختلف این سرزمین در طول تاریخ نقش مهمی در تأمین گوهرسنگ‌های کمیاب و ارزشمند ایفا کرده‌اند و به همین دلیل ایران و سرزمین‌های پیرامون آن همواره به‌عنوان یکی از مراکز مهم گوهرسنگ‌ها در جهان شناخته شده‌اند.

دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با بیان اینکه ایران از نظر موقعیت زمین‌شناسی در یکی از غنی‌ترین نواحی جهان قرار دارد، می‌افزاید: این موقعیت خاص باعث شده است که ایران در مسیر یک زون کوهزایی مهم و فعال قرار گیرد که از اروپا آغاز شده، با عبور از ترکیه وارد ایران می‌شود و سپس به افغانستان و پاکستان امتداد می‌یابد. این زون زمین‌شناسی که حاصل برخورد چندین صفحه تکتونیکی است، بستری غنی از ذخایر فلزی، مواد معدنی و گوهرسنگ‌های ارزشمند را در دل خود جای داده است.

نصراصفهانی ادامه می‌دهد: این موقعیت منحصربه‌فرد نشان می‌دهد که با انجام فعالیت‌های اکتشافی گسترده و تخصصی، می‌توان به ذخایر بسیار غنی و ارزشمندی از گوهرسنگ‌ها در آینده دست یافت. علاوه بر اکتشاف منابع جدید، مدیریت صحیح و بهره‌برداری اصولی از منابع موجود نیز می‌تواند ارزش اقتصادی قابل توجهی برای کشور به همراه داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه نکته مهم در رابطه با گوهرسنگ‌ها این است که صرفاً کشف و استخراج این سنگ‌های قیمتی کافی نیست، می‌گوید: صنعت گوهرسنگ و گوهرتراشی نیازمند بسترهای مناسب و زیرساخت‌های تخصصی است. تجربه کشورهایی مانند افغانستان نشان داده است که داشتن معادن غنی بدون فرآوری صحیح و تبدیل سنگ‌های خام به محصولات نهایی، ارزش اقتصادی چندانی ایجاد نمی‌کند.

دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان اظهار می‌کند: برای تبدیل گوهرسنگ‌ها به محصولات قابل عرضه در بازارهای بین‌المللی، فرایندهای پیچیده‌ای از جمله برش، تراش و صیقل‌دهی مورد نیاز است. این فرایندها نیازمند ترکیبی از هنر، تکنولوژی و دانش فنی پیشرفته هستند. در واقع، تلفیق سلیقه و مهارت با فناوری‌های مدرن، محصولی جذاب و ارزشمند خلق می‌کند که می‌تواند در بازارهای جهانی رقابت‌پذیر باشد.

نصراصفهانی درباره نحوه استخراج گوهرسنگ‌ها خاطرنشان می‌کند: گوهرسنگ‌ها به دلیل شرایط خاص ساختاری خود، بسیار حساس و شکننده هستند. فرایند استخراج این سنگ‌ها نیازمند روش‌های دقیق و تخصصی است تا در حین استخراج، سنگ‌ها دچار ترک، شکستگی یا آسیب‌های ساختاری نشوند. روش‌های سنتی در استخراج گوهرسنگ‌ها اغلب باعث آسیب دیدن این سنگ‌های ارزشمند می‌شود و بهره‌وری را کاهش می‌دهد، بنابراین در آینده نه‌چندان دور، سرمایه‌گذاری در زمینه فناوری‌های نوین اکتشاف و استخراج، امری ضروری خواهد بود. این سرمایه‌گذاری می‌تواند به کشف و بهره‌برداری بهینه از منابع بالقوه‌ای که در ایران وجود دارد کمک کند و ارزش افزوده قابل توجهی برای اقتصاد کشور به ارمغان آورد.

وی می‌افزاید: ایران با توجه به موقعیت زمین‌شناسی خاص خود، ظرفیت بالایی در حوزه ذخایر گوهرسنگ‌ها و کانی‌های ارزشمند دارد، اما تحقق این پتانسیل نیازمند تلفیق سه عامل مهم یعنی، فعالیت‌های اکتشافی گسترده و علمی، سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های پیشرفته استخراج و گسترش و تقویت صنعت گوهرتراشی برای افزایش ارزش‌افزوده است. با برنامه‌ریزی صحیح و ایجاد زیرساخت‌های لازم، ایران می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به یکی از قطب‌های مهم در حوزه تولید و فرآوری گوهرسنگ‌ها در سطح بین‌المللی تبدیل شود.

دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با بیان اینکه کشور ما با وجود برخورداری از منابع طبیعی غنی و پتانسیل بالا در زمینه گوهرسنگ‌ها، هنوز نتوانسته به جایگاه شایسته‌ای در صنعت فرآوری و تجارت جهانی این سنگ‌های ارزشمند دست پیدا کند، توضیح می‌دهد: یکی از دلایل مهم این موضوع، نبود تکنولوژی‌های پیشرفته در زمینه تراش و فرآوری گوهرسنگ‌هاست. بسیاری از گوهرسنگ‌های ارزشمند مانند الماس، یاقوت و فیروزه به دلیل سختی بالا، نیازمند فناوری‌های پیشرفته برای برش، تراش و صیقل‌دهی هستند. این فرایند نیازمند ترکیبی از هنر، تخصص و تجهیزات مدرن است.

نصر اصفهان می‌گوید: در کشورهای پیشرو در این صنعت مانند چین، ژاپن، هند و پاکستان، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در زمینه تکنولوژی‌های نوین و آموزش متخصصان انجام شده است. این کشورها علاوه بر استخراج منابع داخلی، مواد خام را نیز از دیگر کشورها وارد کرده و با فرآوری و ایجاد ارزش افزوده، محصولات خود را به بازارهای بین‌المللی عرضه می‌کنند. این امر نشان می‌دهد که داشتن معادن غنی شرط کافی برای موفقیت در این صنعت نیست؛ بلکه تبدیل سنگ‌های خام به محصولات نهایی باکیفیت و بازارپسند نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت این کشورها داشته است. ایران نیز می‌تواند با واردات مواد خام و بهره‌گیری از توان هنری و صنعتی خود، گوهرسنگ‌های فرآوری‌شده با ارزش افزوده بالا تولید کرده و در بازارهای جهانی عرضه کند.

وی بیان می‌کند: تغییر قوانین و بهبود شرایط تجارت خارجی در این حوزه می‌تواند نقش بسیار مهمی در توسعه صنعت گوهرسنگ در ایران ایفا کند. معرفی محصولات در نمایشگاه‌های بین‌المللی و بازارهای جهانی می‌تواند به شناساندن توانمندی‌های ایران در این صنعت کمک کرده و زمینه‌ساز ورود به بازارهای جهانی باشد.

دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان یکی از مشکلات عمده‌ای که در صنعت گوهرسنگ‌های ایران وجود دارد را نبود بسترهای مناسب برای توسعه این صنعت می‌داند و ادامه می‌دهد: در حال حاضر، بیشتر فعالیت‌های مرتبط با گوهرسنگ‌ها در ایران به شیوه سنتی انجام می‌شود و محدود به تولید و عرضه سنگ‌هایی نظیر فیروزه و عقیق در بازارهای محلی و در معرض دید گردشگران است. با این حال، صادرات رسمی و قانونی این محصولات به دلیل قوانین سخت‌گیرانه و محدودکننده با چالش‌های فراوانی روبه‌روست، به‌عنوان نمونه، در رابطه با فیروزه، قوانین داخلی آن‌چنان سخت‌گیرانه هستند که صادرات آن عملاً دشوار و حتی در برخی موارد غیرممکن شده است. این سخت‌گیری‌ها باعث شده بسیاری از محصولات به‌صورت غیرمستقیم و از مسیرهای غیررسمی از کشور خارج شوند. این در حالی است که در بسیاری از نمایشگاه‌های بین‌المللی، شاهد حضور گسترده کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان و هند هستیم که محصولات گوهرسنگ خود را به‌راحتی به بازارهای جهانی معرفی می‌کنند.

نصر اصفهانی اظهار کرد: تجربه شخصی یکی از فعالان این حوزه گواهی بر این مشکلات است. چند سال گذشته در جریان شرکت در نمایشگاه بین‌المللی هامبورگ در آلمان، فردی قصد داشت نمونه‌هایی از فیروزه شهربابک را برای معرفی در این نمایشگاه با خود ببرد. با اینکه مقدار این سنگ‌ها زیاد نبود، در فرودگاه با آن‌ها به‌عنوان کالای قاچاق برخورد شد. پس از مراجعه به بانک مرکزی برای دریافت مجوز خروج، عملاً با پاسخ منفی روبه‌رو شدند و این سنگ‌ها به‌عنوان فیروزه نیشابور و در حد طلا شناخته شده و از خروج آن‌ها جلوگیری شد. این رویکرد سخت‌گیرانه در کنار مسائل ناشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری، بازار گوهرسنگ‌های ایران را عملاً قفل کرده است، در حالی که کشورهای دیگر با تسهیل قوانین و حمایت‌های دولتی، صنعت گوهرسنگ‌های خود را توسعه داده‌اند.

وی با بیان اینکه در ایران موانع قانونی مانع از صادرات رسمی و قانونی این محصولات شده است، اظهار می‌کند: از سوی دیگر، ایران در زمینه واردات مواد خام برای فرآوری و تولید محصولات نهایی نیز با مشکلات متعددی مواجه است. این در حالی است که کشورهایی مانند هند و چین با ایجاد کارگاه‌های تخصصی، سنگ‌های خام را در مقیاس وسیع تراش داده، صیقل داده و با ارزش افزوده بالا به بازارهای جهانی صادر می‌کنند. این فرایند موجب شده این کشورها به قطب‌های مهم صنعت گوهرسنگ در جهان تبدیل شوند. در نتیجه، برای توسعه صنعت گوهرسنگ در ایران، لازم است علاوه بر سرمایه‌گذاری در فناوری‌های مدرن و آموزش نیروی متخصص، اصلاح قوانین تجاری و تسهیل شرایط صادرات و واردات در دستور کار قرار گیرد، همچنین معرفی محصولات در نمایشگاه‌های بین‌المللی و ایجاد برندهای شناخته‌شده در حوزه جواهرسازی می‌تواند جایگاه ایران را در این صنعت ارتقا داده و موجب رونق اقتصادی در این بخش شود.

دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان می‌افزاید: نکته دوم درباره فلزات گران‌بها مانند طلا و نقره حائز اهمیت است، چرا که این فلزات سرگذشتی متفاوت از گوهرسنگ‌ها دارند. ایران از دیرباز به فناوری‌های پیشرفته در استحصال فلزات از سنگ‌های معدنی دست یافته است. شواهدی مانند سکه‌های طلا و نقره‌ای که بیش از دو هزار سال پیش در کشور ضرب شده‌اند، گواهی بر دانش و مهارت ایرانیان در فرآوری و استحصال این فلزات ارزشمند است، اما با نزدیک شدن به دوران معاصر، متأسفانه شاهد ضعف و کاستی‌هایی در این حوزه هستیم. در یکی دو دهه اخیر، با خروج صنعت طلا از انحصار دولتی، روند رو به رشد اکتشاف و بهره‌برداری از ذخایر طلای کشور آغاز شده است. در این دوره، بدون حمایت‌های گسترده دولتی، فناوری تولید طلا به‌تدریج در کشور بومی شده و به‌طور مداوم شاهد کشف و شناسایی چندین اندیس و ذخیره جدید طلا در هر سال هستیم.

نصراصفهانی خاطرنشان می‌کند: پتانسیل ایران در زمینه ذخایر طلا بسیار حائز اهمیت است. به‌ویژه در مناطق زون سنندج-سیرجان که به‌عنوان یک ساختار زمین‌شناختی گسترده شناخته می‌شود، پتانسیل قابل توجهی برای ذخایر طلای کوهزایی وجود دارد. نمونه بارز آن معدن طلای موته است که از نظر غنای منابع، در سطح جهانی مطرح بوده و نمونه‌ای از سیستم‌های رایج در استخراج طلا در دنیاست. علاوه بر این، بسیاری از ذخایر فلزات دیگر مانند مس نیز حاوی طلا هستند.

وی درباره حوزه نقره می‌افزاید: اگرچه ایران در گذشته به‌خوبی از معادن سرب و روی نقره استخراج می‌کرد، اما این فناوری در برهه‌ای از زمان به فراموشی سپرده شد. به‌تازگی توجه به این حوزه مجدداً افزایش یافته و تلاش می‌شود تا به‌جای صادرات کنسانتره سرب، فرایند استحصال نقره در داخل کشور انجام شود تا این فلز به‌عنوان محصولی جانبی در کنار تولید سرب به بازار عرضه شود.

دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با بیان اینکه ایران به دلیل موقعیت زمین‌ساختی ویژه‌ای که در آن قرار گرفته و به‌واسطه قرار گرفتن در محل برخورد چندین خرده‌قاره و قاره بزرگ، از نظر ذخایر کانی‌های فلزی مانند طلا و نقره جایگاه قابل توجهی دارد، اضافه می‌کند: این ویژگی‌های زمین‌شناختی، ایران را به کشوری مستعد برای کشف ذخایر جدید، به‌ویژه در حوزه فلزات خانواده پلاتین تبدیل کرده است؛ فلزاتی که هرچند هنوز اکتشاف گسترده‌ای در خصوص آن‌ها انجام نشده، اما براساس شواهد موجود، ایران می‌تواند در آینده به این ذخایر و فناوری‌های مرتبط با آن نیز دست پیدا کند.

نصراصفهانی با اشاره به کاستی‌های ایران در حوزه اکتشاف در مقایسه با سایر کشورها ادامه می‌دهد: این موضوع نه‌تنها در خصوص فلزات گران‌بها مانند طلا و نقره بلکه در مورد فلزات استراتژیک نیز صدق می‌کند. در حال حاضر بسیاری از ذخایر قابل استخراج فلزات استراتژیک مانند مس و آهن کمتر از ۲۰ سال دوام خواهند داشت و این امر ضرورت سرمایه‌گذاری در اکتشافات جدید را دوچندان می‌کند. با این حال، توسعه صنعت گوهرسنگ‌ها و جواهرات الزاماً به معنای وابستگی به معادن و منابع داخلی نیست. نمونه بارز آن کشور افغانستان است که باوجود در اختیار داشتن منابع غنی سنگ‌های قیمتی، به دلیل ضعف زیرساخت‌های صنعتی و فرآوری، بهره اقتصادی چندانی از این منابع نمی‌برد. سنگ‌های خام این کشور صادر شده و در دیگر کشورها به جواهرات گران‌قیمت و زیبا تبدیل می‌شوند که در نهایت سود آن به کشورهای صاحب فناوری‌های برش و تراش می‌رسد.

وی می‌افراید: ایران در این زمینه پتانسیل‌های فراوانی دارد. علاوه بر ذخایر بالقوه غنی، این کشور از پیشینه‌ای طولانی در هنر برش، تراش و ساخت جواهرات برخوردار است. حضور هنرمندان ماهر در این عرصه، بستر مناسبی را برای رشد و توسعه این صنعت فراهم کرده است. در حالی که ایران در تولید برخی سنگ‌های قیمتی نظیر زمرد محدودیت‌هایی دارد، اما سنگ‌های ارزشمند دیگری مانند دمانتوئید(گارنت سبز) در کشور یافت می‌شود که در مواردی حتی از زمرد نیز گران‌تر است. ارزش این سنگ‌ها در گرو مهارت در برش و تراش است؛ برشی دقیق و اصولی می‌تواند ارزش این سنگ‌ها را چندین برابر کند.

دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان اظهار می‌کند: در این میان، بسیاری از کشورها که خود منابع غنی معدنی ندارند، با تمرکز بر فرآوری و تولید محصولات ارزشمند، موفق به کسب سهمی قابل توجه در بازار جهانی شده‌اند. کشورهایی مانند ترکیه و تایلند با واردات مواد خام، تولید جواهرات ارزشمند را در دستور کار خود قرار داده‌اند و در نتیجه به صنعت قدرتمندی در این زمینه دست یافته‌اند.

نصراصفهانی بیان می‌کند: ایران نیز می‌تواند با واردات سنگ‌های خام از کشورهای همسایه، فرآوری و تبدیل آن‌ها به محصولات باارزش را در دستور کار قرار دهد. هم‌جواری با افغانستان، که ذخایر قابل توجهی در زمینه سنگ‌های قیمتی دارد، فرصتی مهم در این راستاست که باید با برنامه‌ریزی صحیح از آن بهره برد، همچنین گسترش هنرهای سنتی مانند فیروزه‌کوبی که ایران در آن شهرتی جهانی دارد، می‌تواند به توسعه صنعت جواهرات کمک کند. در کنار آن، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند دستگاه‌های CNC، که توانایی برش دقیق و سه‌بعدی سنگ‌های قیمتی را دارند، می‌تواند صنعت جواهرات ایران را در سطح جهانی رقابتی کند.

وی ایجاد استانداردهای دقیق برای محصولات، صدور شناسنامه‌های معتبر برای تضمین اصالت جواهرات، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی و حمایت از نمایشگاه‌های بین‌المللی را از دیگر راهکارهای توسعه این صنعت می‌داند و می‌گوید: ایجاد بورس کالا برای خرید و فروش سنگ‌های قیمتی و فلزات گران‌بها می‌تواند گامی مهم برای سامان‌دهی بازار داخلی باشد.

دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با اشاره به اینکه نکته مهم دیگر تجدیدنظر در قوانین گمرکی است، بیان می‌کند: در حالی که ورود سنگ‌های خام و فرآوری‌نشده با محدودیت‌های متعدد مواجه است، ورود سنگ‌های تقلبی و بدل به بازار کشور آسان‌تر صورت می‌گیرد که این موضوع باید با اعمال تعرفه‌های مناسب و سخت‌گیری‌های گمرکی اصلاح شود.

نصراصفهانی می‌افزاید: صنعت گوهرسنگ‌ها و جواهرات در ایران، با وجود ظرفیت‌های عظیمی که در اختیار دارد، همچنان با چالش‌های متعددی روبه‌روست. موقعیت ژئوپلیتیکی ایران، دسترسی به منابع غنی و ارزشمند سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی را برای این کشور فراهم کرده است. مجاورت با کشورهایی نظیر افغانستان، کشمیر و دیگر مناطق غنی از این معادن، فرصت مناسبی برای ایران ایجاد کرده تا به‌عنوان واسطه‌ای مؤثر در فرآوری و عرضه این سنگ‌ها در بازارهای جهانی نقش‌آفرینی کند. در عین حال، رقبای قدرتمندی چون هند و تایلند در این صنعت فعالند و ایران با مشکلات اساسی در حوزه‌های گمرکی، محدودیت‌های مالی و حضور نداشتن در نمایشگاه‌ها و همایش‌های بین‌المللی روبه‌روست. این موانع موجب شده‌اند که معرفی و عرضه سنگ‌های ایرانی در بازارهای جهانی با دشواری همراه باشد.

وی تصریح می‌کند: برای موفقیت در این عرصه، ایران باید استراتژی خود را بر واردات سنگ‌های خام از کشورهای همسایه متمرکز کرده و در عین حال با بهره‌گیری از هنرهای دستی و صنایع وابسته، تولیدات خود را مطابق با نیازهای بازارهای هدف به‌ویژه کشورهای عربی توسعه دهد. الگوبرداری از کشورهایی نظیر تایلند و چین، که در تولید و عرضه محصولات زیبا و خلاقانه موفق عمل کرده‌اند، می‌تواند راهگشا باشد.

دانشیار گروه زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر، تولیدکنندگان ایرانی با وجود محدودیت‌ها، توانسته‌اند محصولات باکیفیتی را در حوزه جواهرات ارائه دهند، ادامه می‌دهد: این امر نشان می‌دهد که ایران ظرفیت شکستن انحصار موجود در بازار را دارد. با این حال، نقش دولت نباید در مداخله مستقیم در صنعت خلاصه شود، بلکه دولت باید تسهیل‌کننده مسیر تجارت با رفع موانع گمرکی، تدوین بخشنامه‌های مناسب و ارائه حمایت‌های معنوی باشد.

نصراصفهانی اضافه می‌کند: یکی از حوزه‌هایی که نیازمند توجه ویژه است، ایجاد مراکز تخصصی برای شناسایی، بررسی و صدور گواهی‌های معتبر برای سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی است. این گواهی‌ها باید در سطح استانداردهای جهانی صادر شده و از نظر رتبه‌بندی، دقت و اعتبار، قابل اعتماد باشند. متأسفانه، در حال حاضر بسیاری از گواهینامه‌های صادرشده در ایران فاقد این معیارها هستند و در برخی موارد، سنگ‌های آزمایشگاهی، کریستال‌های بی‌ارزش و حتی شیشه به‌عنوان جواهرات اصل معرفی شده‌اند.

وی بیان می‌کند: ایران با وجود داشتن سهمی ناچیز در صادرات جهانی سنگ‌های قیمتی، در برخی زمینه‌ها مانند صادرات فیروزه جایگاه قابل توجهی دارد. فیروزه نیشابور به‌عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین و محبوب‌ترین سنگ‌های قیمتی ایران، در بازارهای جهانی از اندونزی و سنگاپور گرفته تا کشورهای حاشیه خلیج فارس، مشتریان فراوانی دارد. با این حال، به دلیل محدودیت‌های موجود، صادرات این سنگ ارزشمند عمدتاً از طریق روش‌های غیررسمی همچون بار همراه مسافر انجام می‌شود که شایسته ایران نیست. علاوه بر این، ایران در زمینه فرآوری سنگ‌ها نیز نیازمند توسعه فناوری‌های پیشرفته است. بسیاری از سنگ‌های نیمه‌قیمتی مانند عقیق، در صورت نداشتن رنگ و جلوه مناسب، قابلیت عرضه در بازارهای جهانی را از دست می‌دهند. در حالی که کشورهایی مانند چین و هند با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین، این سنگ‌ها را فرآوری کرده و با تنوع رنگی جذاب به محصولات ارزشمند تبدیل می‌کنند. ایران نیز باید در این مسیر گام بردارد تا بتواند از پتانسیل‌های موجود بهره‌مند شود.

دانشیار گروه زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان نکته مهم دیگر را ضرورت ایجاد بازارهای بورس و مراکز حرفه‌ای برای قیمت‌گذاری، رتبه‌بندی و تقسیم‌بندی گریدهای سنگ‌های قیمتی می‌داند و می‌افزاید: این اقدامات به شفافیت بازار، افزایش اعتماد مشتریان و در نهایت رشد صادرات ایران در این صنعت کمک شایانی خواهد کرد.

نصراصفهانی اظهار می‌کند: کشور ما با قرار گرفتن در منطقه‌ای غنی از لحاظ منابع معدنی، ظرفیت‌های چشمگیری در زمینه استخراج و فرآوری گوهرسنگ‌ها دارد. معادن فیروزه نیشابور، عقیق‌های شجر و بسیاری دیگر از سنگ‌های ارزشمند ایران گواه این توان بالقوه است. با این حال، اگر فرآوری این سنگ‌ها مطابق با استانداردهای جهانی انجام نشود و محصولات نهایی نتوانند در بازارهای بین‌المللی عرضه شوند، این ظرفیت‌ها عملاً بی‌ثمر خواهند ماند.

وی اضافه می‌کند: نمونه‌ای از این فرصت‌های از دست رفته را می‌توان در سرنوشت گارنت سبز یا دمانتوئید مشاهده کرد. این سنگ که در مناطق سیرجان استخراج می‌شود، به دلیل فروش ارزان و فرآوری نکردن مناسب، به خارج از کشور منتقل شده و در بازارهای جهانی با ارزشی چندین برابر عرضه می‌شود. تجربه مشابهی در افغانستان نیز در حال وقوع است، جایی که منابع غنی این کشور به دلیل نبود فناوری‌های پیشرفته و ساختارهای قبیله‌ای و شخصی، به ثروت‌های ناچیزی تبدیل می‌شوند، همچنین در زمینه معادن طلا، خروج این صنعت از انحصار دولتی و ورود بخش خصوصی موجب کشف و توسعه چشمگیر معادن طلا در ایران شده است. استان اصفهان با بهره‌گیری از ظرفیت‌های معدنی خود، در این عرصه پیشرفت قابل توجهی داشته و اکنون یکی از قطب‌های اصلی تولید طلا در کشور به شمار می‌رود.

به گزارش ایسنا، صنعت گوهرسنگ‌ها و جواهرات تنها با تکیه بر شعار و سخنرانی رشد نخواهد کرد. این صنعت نیازمند سرمایه‌گذاری‌های جدی، برنامه‌ریزی هوشمندانه و توجه به نیازهای بازار جهانی است. با ایجاد شرایطی که موجب جذب سرمایه‌گذاران و افزایش بازدهی اقتصادی این حوزه شود، ایران می‌تواند جایگاه شایسته‌ای در بازارهای بین‌المللی به دست آورد.

ترکیب هنرمندانه‌ گوهرسنگ‌ها با فلزات گران‌بهایی چون طلا و نقره، نه تنها ارزشی افزوده برای محصولات ایرانی ایجاد خواهد کرد، بلکه می‌تواند فرهنگ و هنر ایرانی را نیز در سطح جهانی معرفی نماید. با الگوبرداری از کشورهایی مانند ایتالیا که با وجود اینکه واردکننده بودن در حوزه طلا، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان جواهرات در جهان شناخته می‌شود، ایران نیز می‌تواند با برنامه‌ریزی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، از ظرفیت‌های خود نهایت بهره را ببرد و در این صنعت جایگاه برتری کسب کند.

انتهای پیام