فقدان گروه خونی متنوع احتمالاً در انقراض نئاندرتال‌ها نقش داشت

به نظر می‌رسد با آغاز سفر انسان‌های نوین از آفریقا، گلبول‌های قرمز خون آن‌ها نیز دستخوش دگرگونی سریع و حیاتی شد و این تغییر احتمالاً نقش مهمی در بقای آن‌ها در محیط‌های جدید ایفا کرد. اما سازگاری زیستی احتمالاً آثار پیش‌بینی‌نشده‌ای بر نئاندرتال‌ها داشت و حتی به کاهش جمعیت و در نهایت، انقراض آن‌ها منجر شد.

مطالعه‌ای جدید، با توالی‌یابی ژنوم انسان‌هایی که بین ۱۲۰ هزار تا ۲۰ هزار سال پیش زندگی می‌کردند، به کشف جالبی دست یافته است: نئاندرتال‌ها دارای نوعی گروه خونی بسیار نادر بودند که ممکن بود برای نوزادانشان کشنده باشد.

گروه‌های خونی انسان‌ها با موادی به نام آنتی‌ژن تعیین می‌شود؛ ترکیباتی شامل پروتئین‌ها و قندها که روی سطح گلبول‌های قرمز قرار دارند. سیستم گروه‌بندی ای‌بی‌او (ABO) که خون را به دسته‌های A و B و O و AB تقسیم می‌کند، احتمالاً برای بسیاری از افراد آشنا است. آنتی‌ژن‌ها توسط سیستم ایمنی بدن به‌عنوان بخشی از خود بدن شناسایی می‌شوند، اما اگر فردی با گروه خونی B، خون فردی با گروه خونی A را دریافت کند، سیستم ایمنی او این آنتی‌ژن‌ها را به‌عنوان عامل بیگانه شناسایی و به آن‌ها حمله می‌کند.

عامل دیگری که در گروه‌بندی خون اهمیت دارد، عامل اِرهاش (Rh) یا فاکتور رزوس است که مثبت یا منفی بودن گروه خونی را نشان می‌دهد. امروزه، شناسایی دقیق این ترکیبات برای انجام موفقیت‌آمیز انتقال خون ضروری است.

استفن مزی‌یر، جمعیت‌شناس ژنتیکی و نویسنده‌ی اصلی مطالعه، در گفت‌و‌گو با لایوساینس بیان کرد: «نئاندرتال‌ها گروه خونی ارهاش داشتند که در میان انسان‌های نوین بسیار نادر است.» این نوع خاص از ارهاش که به نوعی آنتی‌ژن به‌نام اِرهاش‌دی (RhD) مربوط می‌شود، با گروه‌های خونی دنیسوواها و انسان‌های خردمند اولیه سازگار نبود.

مزی‌یر ادامه می‌دهد: «در صورت آمیزش زن نئاندرتال با مردی از گونه‌های انسان خردمند یا دنیسووا، احتمال وقوع بیماری همولیتیک نوزاد بسیار بالا بود.» این بیماری می‌تواند به زردی، کم‌خونی شدید، آسیب مغزی یا حتی مرگ نوزاد منجر شود. او معتقد است که ناسازگاری ارهاش می‌توانسته یکی از عوامل کاهش جمعیت نئاندرتال‌ها و در نهایت، انقراض آن‌ها باشد.

امروزه، هنوز به‌طور کامل مشخص نیست که چرا بیشتر انسان‌های نوین آنتی‌ژن ارهاش دارند و برخی فاقد آن هستند. اما در صورت بارداری فرد ارهاش منفی با جنین ارهاش مثبت، ناسازگاری ارهاش رخ می‌دهد. در چنین شرایطی، سیستم ایمنی زن باردار ممکن است گلبول‌های قرمز جنین را به‌عنوان عامل مهاجم شناسایی و به آن‌ها حمله کند. نتیجه‌ی این واکنش می‌تواند بیماری همولیتیک نوزاد باشد.

در حال حاضر، مشکل ناسازگاری ارهاش با تزریق آنتی‌بادی‌های خاص پیش از زایمان پیشگیری می‌شود. اما حدود ۱۰۰ هزار سال پیش، چنین راهکاری وجود نداشت و این ناسازگاری می‌توانست پیامدهای مرگباری داشته باشد.

پژوهشگران همچنین دریافتند که واریانت‌های ژنی ارهاش که امروزه در بسیاری از انسان‌ها دیده می‌شود، از اجداد اولیه‌ی انسان خردمند به ارث رسیده است. به نظر می‌رسد این واریانت‌ها پس از خروج از آفریقا و احتمالاً در دوران سکونت در فلات ایران تکامل یافته باشند. اما در مقابل، نئاندرتال‌ها واریانت‌هایی داشتند که فقط با یکدیگر سازگار بودند و در طول ۸۰ هزار سال، تقریباً هیچ تغییری نکردند.

بدین ترتیب، انزوای ژنتیکی می‌تواند توضیح دهد که چرا گلبول‌های قرمز نئاندرتال‌ها در طول زمان تنوع چندانی نداشتند. اما همچنان پرسشی اساسی باقی می‌ماند: چرا گلبول‌های قرمز انسان‌های خردمند اولیه در مدت زمانی نسبتاً کوتاه، یعنی حدود ۱۵ هزار سال، این‌قدر تنوع یافت؟

مزی‌یر پاسخ می‌دهد: «اولین حدس من این بود که افزایش جمعیت، عامل تغییر بوده است. احتمالاً محیط‌های جدید اوراسیا نیز به حفظ این تنوع در طول نسل‌ها کمک کرده‌اند.»

مزی‌یر همچنین اشاره می‌کند که یافته‌های پژوهش با مطالعات باستان‌شناسی و ژنتیکی همخوانی دارد. بر اساس شواهد، بین ۷۰ هزار تا ۴۵ هزار سال پیش، شجره‌های ژنتیکی جدیدی در فلات ایران پدیدار شد و صنایع ابزارسازی سنگی نیز پیشرفت چشمگیری داشت. در مقابل، نبودن تنوع در گلبول‌های قرمز نئاندرتال‌ها و دنیسوواها، نشان‌دهنده‌ی آمیزش‌های درون‌گروهی و کاهش جمعیت آن‌هاست که در نهایت، احتمالاً به انقراض این گروه‌ها منجر شد.

یافته‌های مطالعه در نشریه‌ی ساینتیفیک ریپورتس منتشر شده است.