چرا فرعون توتموس دوم دور از سایر فراعنه دفن شده؟

غزال زیاری: هفته گذشته بود که مقبره توتموس دوم، چهارمین فرعون در دودمان هجدهم مصر در نزدیکی دره پادشاهان کشف شد. اولین باری که جسد یک فرعون در خارج از این دره کشف شد، به سال ۱۹۲۲ و مقبره پادشاه توت عنخ آمون برمی‌گردد و حالا توتموس دوم، دومین فرعون مصر باستان است که جسدش در نزدیکی این دره یافته شده و در این رابطه سؤالات بی‌پاسخ زیادی مطرح است.

در طول سده‌های اخیر، اجساد ده‌ها فرعون در داخل یا اطراف اهرام یافت شده است و فراعنه‌ بعدی، در دره پادشاهان دفن شده‌اند، اما پیکر توتموس دوم در فاصله بیش از ۲ کیلومتری در غرب دره پادشاهان قرارگرفته بود و ازآنجاکه اندکی پس از دفن توتموس دوم، مقبره‌اش زیر آب رفت، مومیایی و اکثر وسایل قبر او توسط مقامات باستانی استخراج شده و در جای دیگری قرار گرفت اما مکان قرارگیری این مومیایی همچنان یک راز است.

معمای دیگری که مطرح است این است که چرا حتشپسوت، همسر توتموس دوم که خواهر ناتنی او نیز بود، او را در جای دیگری به‌جز دره پادشاهان دفن کرد. نکته جالب‌توجه اینجاست که حتشپسوت، بعدها خودش فرعون شد و احتمالاً اولین حاکم مصر باستان بود که در دره پادشاهان دفن شده است.

حالا باستان شناسان در یک‌قدمی رمزگشایی از معمایی هستند که آن نیز جالب‌توجه است: آیا تپه آوار بزرگی که در نزدیکی مقبره تازه کشف‌شده توتموس دوم قرار دارد، درواقع یک مقبره پنهانی است که مومیایی توتموس دوم در آنجا قرارگرفته است؟

پیرز لیترلند، مصر شناس دانشگاه کمبریج و یکی از رهبران تیمی که این مقبره را پیداکرده دراین‌باره گفته: «اگر مقبره دومی در آنجا وجود داشته باشد، احتمالاً این مقبره دوم کامل و دست‌نخورده است.»

 چرا توتموس دوم در دره پادشاهان دفن‌نشده؟

در اکتبر ۲۰۲۲ بود که باستان‌شناسان این مقبره را پیدا کردند، اما تنها بعد از انجام بررسی‌ها و تجزیه‌وتحلیل‌های اخیر بر روی یکی از اشیای کشف‌شده در قبر، توانستند تا این مقبره را به توتموس دوم که حدود ۳۵۰۰ سال پیش حکومت می‌کرد، نسبت دهند. این شی، یک ظرف بزرگ از جنس مرمر گچی و مخصوص پماد بود که کتیبه روی آن، حاوی این پیغام است که این حتشپسوت بوده که توتموس دوم را در آن مکان دفن کرد.

لیترلند دراین‌باره توضیح داد: «حتشپسوت، همسر فرعون، این بنای تاریخی را برای همسرش، ارباب دو سرزمین (توتموس دوم) ساخته است.»

زاهی حواس، وزیر سابق آثار باستانی مصر که گرچه عضو تیم تحقیقاتی نیست ولی این کتیبه را مطالعه کرده یادآوری کرد که هنوز مشخص نیست که چرا حتشپسوت، توتموس دوم را در این منطقه که حالا به نام وادی گابانات القرود شناخته می‌شود، دفن کرده است. او در این رابطه گفت: «این سؤال مطرح است که چرا حتشپسوت، توتموس دوم را اینجا دفن کرده ولی آرامگاه خودش را در دره پادشاهان ساخته. عجیب اینجاست که توتموس دوم را در منطقه‌ای دفن کرده‌اند که حتشپسوت و سایر پادشاهان از آن استفاده نمی‌کردند.»

آیدان دودسون، استاد مصر شناسی دانشگاه بریستول که در این حفاری نقشی نداشته  گفت: «احتمال می‌رود که حتشپسوت بر این دفن نظارت داشته ولی احتمالاً خود توتموس دوم خواسته تا مقبره‌اش در این مکان ساخته شود. در آن زمان دره پادشاهان به‌عنوان محل استاندارد دفن فراعنه مصر پذیرفته‌نشده بود.»

به نظر می‌رسد که حتشپسوت در ابتدا قصد داشته تا خودش نزدیک توتموس دوم دفن شود. دادسون دراین‌باره یادآور شد که مقبره‌ای در فاصله ۵۰۰ متری از مقبره توتموس دوم وجود دارد که برای حتشپسوت ساخته‌شده بود اما درنهایت مورداستفاده قرار نگرفت. این مقبره گرچه ناتمام است، اما دارای کتیبه‌هایی است که نشان می‌دهد که برای حتشپسوت ساخته‌شده بوده: «حتشپسوت هفت سال بعد از مرگ شوهرش، در شرایطی در دره پادشاهان دفن شد که یک فرعون زن بود.»

لیترلند هم به این نکته اشاره‌کرده که مقبره سایر اعضای خانواده سلطنتی در وادی گابانات القرود پیدا شده و ممکن است مقبره‌های فراعنه دیگری نیز در این منطقه باشد که هنوز شناسایی نشده‌اند.

گی رابینز، استاد برگزیده تاریخ هنر در دانشگاه اموری که در این حفاری نقشی نداشته توضیح داد: «به نظر می‌رسد حتشپسوت اولین پادشاهی است که محل دفن خودش را در دره پادشاهان تعیین کرده؛ بنابراین عجیب نیست که توتموس دوم در آنجا دفن‌نشده است.»

این واقعیت که حتشپسوت، توتموس دوم را دور از خود دفن کرده، ممکن است این فرضیه را مطرح کند که شاید او شوهرش را دوست نداشته است. فیلیپ تاترکا، استاد مصر شناسی در موسسه فرهنگ‌های مدیترانه و شرقی آکادمی علوم لهستان معتقد است که هیچ مدرکی برای این فرضیه وجود ندارد.

او در این رابطه گفت: «ما می‌دانیم که حتشپسوت به‌هیچ‌وجه به توتموس دوم جفا نکرده؛ طبق آنچه در کتیبه یافت شده در ظرف می‌دانیم، نه‌تنها او را دفن کرده، بلکه دستور داده تا برای او معبدی برای تدفین بسازند تا از جنازه او محافظت شود.»

آیا توتموس دوم مقبره دومی در این نزدیکی دارد؟

سؤال دیگری که بعد از کشف این مقبره مطرح می‌شود این است که آیا توتموس دوم مقبره دوم و کشف نشده‌ای در همان نزدیکی دارد یا خیر؟ مقبره تازه کشف‌شده تا حد زیادی خالی بود و باستان شناسان بر این باورند که مومیایی او و بیشتر اشیای موجود در مقبره اندکی بعد از تدفین توتموس دوم، به دلیل سیل و آب‌گرفتگی مقبره، به مکان دیگری منتقل‌شده‌اند.

لیترلند دراین‌باره یادآوری کرد که در حال حاضر تیمی مشغول حفاری تپه‌ای در همان نزدیکی هستند که در این تپه توده‌ای از سنگ‌آهک و قلوه‌سنگ یافت شده است: «دلایلی وجود دارد که ما را به این باور رسانده که این بنا برای پنهان کردن چیزی ساخته‌شده و احتمالاً آنجا یک مقبره مهم است. این توده حدود ۲۳ متر ارتفاع دارد و برای قرار دادن آن در این مکان، تلاش و هزینه زیادی لازم است.»

طبق تخمین لیترلند، حفاری تپه و کشف آنچه در زیرش نهفته است به بیش از یک ماه زمان نیاز دارد: «ما نمی‌دانیم و نمی‌توانیم بدانیم که دومین مقبره توتموس دوم آنجاست یا خیر، اما نشانه‌هایی وجود دارد که این فرضیه را تائید می‌کند و فقط با حفاری تپه می‌توانیم از آن مطمئن شویم.»

منبع: livescience

۲۲۷۲۲۷