یارانه صادراتی؛ افزایش صادرات یا فرصت برای سودجویی؟

به گزارش ایسنا، توسعه صادرات برای کشورهای در حال توسعه اهمیت زیادی دارد؛ چرا که به آن‌ها کمک می‌کند به بازارهای جهانی دست پیدا کنند و درآمدهای ارزی خود را افزایش دهند. در این میان، یارانه‌های صادراتی یکی از رایج‌ترین سیاست‌ها برای افزایش حجم صادرات به شمار می‌آید. این یارانه‌ها به‌ویژه برای محصولات کشاورزی، با اهدافی مانند تنظیم بازار داخلی، حمایت از کشاورزان و ایجاد امنیت غذایی ارائه می‌شوند. در کشور ما نیز توسعه صادرات همیشه یکی از دغدغه‌های سیاست‌گذاران بوده است و یارانه‌های صادراتی برای محصولاتی مانند سیب‌زمینی و محصولات لبنی به‌عنوان یکی از ابزارهای حمایتی در سال‌های اخیر به کار گرفته شده است.

به عنوان نمونه، در سال ۱۳۹۳ یارانه‌ای برای صادرات سیب‌زمینی در نظر گرفته شد و در سال ۱۳۹۵ نیز این سیاست برای برخی از محصولات لبنی اعمال شد. این سیاست‌ها علاوه بر افزایش انگیزه تولیدکنندگان برای صادرات، می‌توانند به تنظیم بازار داخلی نیز کمک کنند. اما همواره این سؤال وجود دارد که این یارانه‌ها تا چه حد توانسته‌اند به اهداف خود دست پیدا کنند و آیا در عمل باعث افزایش پایدار صادرات شده‌اند یا خیر.

محمد وصال، دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، به همراه یکی از همکاران خود تحقیقی را درباره تأثیر یارانه‌های صادراتی بر حجم و قیمت صادرات محصولات کشاورزی انجام داده است. در این پژوهش که بر روی محصولات سیب‌زمینی و برخی از محصولات لبنی تمرکز دارد، پژوهشگران تلاش کرده‌اند به این پرسش پاسخ دهند که یارانه‌های صادراتی چگونه بر وزن و قیمت محصولات صادراتی تأثیر گذاشته‌اند.

روش کار این تحقیق بر پایه داده‌های فصلی صادرات از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۹ بوده است. پژوهشگران با استفاده از یک مدل تحلیلی به نام «تفاضل در تفاضل»، تأثیر یارانه‌ها را بررسی کرده‌اند. در این روش، تغییرات صادرات کالاهای مشمول یارانه با کالاهای غیرمشمول مقایسه می‌شود تا اثرات سیاست‌های حمایتی به‌طور دقیق مشخص شود.

نتایج این تحقیق نشان می‌دهند که یارانه صادراتی باعث افزایش وزن صادراتی سیب‌زمینی شده است. همچنین، مشخص شد که این یارانه‌ها به کاهش رشد قیمت صادراتی منجر شده‌اند، به این معنا که بخشی از یارانه به سود مصرف‌کنندگان خارجی تمام شده است. در مورد محصولات لبنی، اثر یارانه‌ها بیشتر در صادرات شیر خشک دیده شده و سایر محصولات لبنی چندان تحت تأثیر قرار نگرفته‌اند.

در بخش دیگری از این تحقیق مشخص شد که زمان‌بندی صادرات محصولات مشمول یارانه تغییر کرده است. به عبارت دیگر، برخی از صادرکنندگان تلاش کرده‌اند تا با تغییر زمان صادرات خود، از این یارانه‌ها بهره بیشتری ببرند. این موضوع نشان می‌دهد که بخشی از افزایش صادرات در بازه مورد مطالعه از طریق کاهش صادرات در دوره‌های قبل و بعد جبران شده است.

یافته‌های این تحقیق اهمیت زیادی دارند، چرا که نشان می‌دهند سیاست‌های یارانه‌ای ممکن است به اهداف کوتاه‌مدت خود دست یابند، اما در بلندمدت اثری پایدار بر ظرفیت صادراتی نداشته باشند. به‌ویژه در مورد شیر خشک، مشخص شد که یارانه‌ها بیشتر به جای ایجاد ظرفیت‌های جدید تولید، باعث تغییر عرضه بین بازار داخلی و خارجی شده‌اند. این نتایج نشان‌دهنده اهمیت برنامه‌ریزی دقیق در استفاده از منابع مالی برای حمایت از صادرات است.

در نهایت، افزایش صادرات پایدار نیازمند تمرکز بر بهره‌وری و تقویت محصولات دارای مزیت نسبی است. سیاست‌های یارانه‌ای باید به‌گونه‌ای تدوین شوند که علاوه بر حمایت کوتاه‌مدت از تولیدکنندگان، ظرفیت‌های جدیدی برای تولید و صادرات ایجاد کنند.

این پژوهش در فصلنامه «پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی» که وابسته به وزارت امور اقتصادی و دارایی و انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران است، منتشر شده اند. نتایج این مطالعه می‌توانند راهنمایی برای سیاست‌گذاران اقتصادی باشد تا سیاست‌های حمایتی خود را به‌گونه‌ای طراحی کنند که تأثیرات مثبت بلندمدت داشته باشد و بهره‌وری را افزایش دهند.

انتهای پیام