قدرت نرم ترکیه برای ارتقای دیپلماسی با کشورهای هدف از طریق اجرای پروژه‌های زیربنایی

پوریا لوایی، عضو اندیشکده سیاست‌پژوهی کاربردی سحاب در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: در عصر حاضر، قدرت نرم به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی برای تأمین منافع ملی و گسترش نفوذ در سطح بین‌المللی شناخته می‌شود. ترکیه نیز از چند دهه پیش با ایجاد نهادهایی مانند آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) به بهره‌برداری از این قدرت نرم، در راستای تأمین منافع سیاسی و اقتصادی و افزایش نفوذ خود در کشورهای هدف پرداخته است.

وی افزود: «تیکا»، نهادی که اخیراً سی و سومین سالگرد تأسیس خود را جشن گرفته است، به عنوان بازوی توانمند سیاست خارجی ترکیه با اجرای پروژه‌های متنوع در زمینه‌های گوناگون، به نمادی از قدرت نرم این کشور در عرصه بین‌المللی بدل شده است. این سازمان با تکیه بر دیپلماسی توسعه‌ای و تمرکز بر جذابیت‌های فرهنگی ترکیه، به شکل مؤثری در تقویت روابط با کشورهای هدف، به‌ویژه در حوزه‌های فرهنگی و تاریخی نفوذ دارد.

لوایی ایده تأسیس تیکا را مربوط به اوایل دهه ۱۹۹۰ و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دانست و اظهار کرد: در آن زمان، ترکیه با هدف گسترش نفوذ خود در کشورهای تازه استقلال‌یافته آسیای مرکزی و قفقاز و با بهره‌گیری از اشتراکات فرهنگی، به ایجاد این سازمان پرداخت. به عنوان اولین کشوری که جمهوری‌های ترک‌نشین تازه استقلال‌یافته از شوروی را به رسمیت شناخت، ترکیه بر تثبیت ساختار اجتماعی، احیای هویت و توسعه حقوق فرهنگی و سیاسی در این کشورها تمرکز کرد.

این محقق اندیشکده سیاست پژوهی ادامه داد: با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در اوایل قرن بیست و یکم و تغییر رویکرد در سیاست خارجی ترکیه، تیکا با تاسیس دفاتر در مناطق مختلف همچون غرب آسیا، آفریقا و بالکان، نقش خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در اجرای سیاست خارجی ترکیه گسترش داد. از مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت تیکا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 پروژه‌های فرهنگی: بازسازی و مرمت آثار تاریخی با هدف احیای ارزش‌های امپراطوری عثمانی، برگزاری رویدادهای فرهنگی مشترک و حمایت از فعالیت‌های هنری؛

پروژه‌های آموزشی: تأسیس مدارس و دانشگاه‌ها، ارائه بورسیه‌های تحصیلی و برگزاری دوره‌های فنی و حرفه‌ای؛

 پروژه‌های بهداشتی: ساخت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، ارائه خدمات پزشکی و دارویی و آموزش کادر بهداشتی؛

 پروژه‌های کشاورزی: ارائه آموزش‌های نوین کشاورزی، تأمین بذر و تجهیزات با کیفیت و حمایت از ایجاد تعاونی‌های کشاورزی؛

پروژه‌های زیربنایی: احداث جاده‌ها، پل‌ها، سدها و سایر زیرساخت‌های حمل و نقل و انرژی.

لوایی تاکید کرد: با اجرای پروژه‌های متنوع در حوزه‌های مختلف، تیکا نقش مؤثری در توسعه روابط ترکیه با کشورهای دیگر دارد. فعالیت‌های این سازمان نه تنها به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای هدف یاری می‌رساند، بلکه موجب تقویت نفوذ ترکیه و ارتقای روابط دوجانبه میان ملت‌ها می‌شود. از این رو، تیکا با تکیه بر قدرت نرم و دیپلماسی توسعه‌ای، به ابزاری قدرتمند برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی ترکیه تبدیل شده است.

تأثیر تیکا بر اقتصاد ترکیه

عضو اندیشکده سیاست‌پژوهی کاربردی خاطر نشان کرد: طبق گزارش‌های رسمی تیکا، فعالیت‌های این سازمان از جمله توسعه زیرساخت‌های تجاری و حمایت از پروژه‌های بین‌المللی، به‌طور غیرمستقیم به بهبود اقتصاد ترکیه کمک کرده است. با ایجاد بسترهای همکاری اقتصادی از جمله راه‌اندازی مراکز آموزشی و پروژه‌های توسعه‌ای، تیکا زمینه حضور گسترده شرکت‌های ترک در بازارهای خارجی را فراهم می‌کند. به عنوان نمونه، گزارش سالانه تیکا (۲۰۲۰) نشان می‌دهد که این سازمان در بیش از ۱۵۰ کشور پروژه‌های مختلفی اجرا کرده که منجر به تقویت روابط تجاری و افزایش صادرات ترکیه شده است.

حضور تیکا در قزاقستان

وی خاطرنشان کرد: در قزاقستان، تأسیس مراکز آموزشی فنی و حرفه‌ای توسط تیکا به ارتقای مهارت‌های نیروی کار محلی کمک کرده و امکان حضور شرکت‌های ترک در این بازار را فراهم کرده است. همچنین، در سومالی، پروژه‌های کشاورزی با ارائه حمایت‌های فنی و مالی موجب بهبود ظرفیت‌های کشاورزی شده و فرصت‌های تجاری بیشتری برای شرکت‌های ترکیه ایجاد کرده است.

حضور تیکا در افغانستان

لوایی با اشاره به حضور تیکا در کشور افغانستان اظهار کرد: تیکا فعالیت خود را در افغانستان از طریق تأسیس دفتر کابل در سال ۱۳۸۳ آغاز کرد و سپس با گشایش دفاتر در مزارشریف (۱۳۸۶) و هرات (۱۳۹۵)، حضور خود را در این کشور گسترش داد. این سازمان تا کنون بیش از ۱۵۰۰ پروژه در زمینه‌های آموزش، بهداشت، کشاورزی و مرمت آثار باستانی به انجام رسانده است.

وی تاکید کرد: نکته قابل توجه این است که پس از بازگشت طالبان به قدرت در مرداد ۱۴۰۰ (اوت ۲۰۲۱)، برخلاف بسیاری از نهادهای بین‌المللی که فعالیت‌های خود را کاهش یا متوقف کردند، تیکا به تلاش‌های خود ادامه داده است. برای نمونه، در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، پروژه‌های آموزشی و بهداشتی متعددی در ولایات مختلف اجرا شده است که نشانگر عزم ترکیه برای حفظ حضور و نفوذ خود در افغانستان حتی در شرایط سیاسی است.

لوایی یادآور شد: برخی از فعالیت‌های تیکا در افغانستان به این شرح است:

آموزش: تیکا در حوزه آموزش پروژه‌های متعددی اجرا کرده است؛ از جمله برگزاری دوره‌های آموزشی برای پزشکان و دندانپزشکان، ساخت آزمایشگاه‌های سرامیک و پروتز دندان، اعطای کتاب به کتابخانه‌ها و بازسازی مدارس. به عنوان مثال، همکاری با اداره معارف ولایت بلخ در برگزاری دوره‌ای برای ۹۰ دانش‌آموز با اعطای گواهینامه معتبر و برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی در ولایت جوزجان نمونه‌ای از این اقدامات است. این پروژه‌ها با هدف ارتقای مهارت‌ها و ترویج فرهنگ ترکیه در میان جوانان افغانستان انجام شده‌اند.

بهداشت: در حوزه بهداشت، تیکا اقداماتی همچون تجهیز بخش آنکولوژی بیمارستان منطقه‌ای هرات، ارائه دستگاه‌های غربالگری شنوایی نوزادان، حمایت از ساخت و تجهیز بیمارستان‌ها، برگزاری دوره‌های آموزشی برای متخصصان بهداشتی و تأسیس واحدهای سونوگرافی و اتاق‌های عمل را به اجرا گذاشته است. این فعالیت‌ها دسترسی به خدمات درمانی را بهبود بخشیده و تصویر ترکیه را به عنوان یک حامی بشردوستانه در افغانستان تقویت کرده است.

کشاورزی: تیکا در بخش کشاورزی نیز پروژه‌هایی از قبیل ساخت گلخانه در مزارشریف جهت تولید سبزیجات و گیاهان با هدف جایگزینی کشت خشخاش و حمایت از امنیت غذایی و اقتصاد محلی اجرا کرده است.

وی گفت: پس از بازگشت طالبان به قدرت در مرداد ۱۴۰۰، در حالی که بسیاری از نهادهای بین‌المللی فعالیت‌های خود را کاهش دادند یا متوقف کردند، تیکا به ادامه فعالیت‌های خود پرداخته است. از جمله این اقدامات می‌توان به برگزاری دوره‌های آموزشی حرفه‌ای برای زنان و جوانان در کابل و مزارشریف، توزیع بذر و ابزار کشاورزی در مناطق روستایی در سال ۱۴۰۱ و اهدای تجهیزات پزشکی به بیمارستان عمومی کابل، به‌ویژه در بخش کودکان در سال ۱۴۰۲ اشاره کرد.

لوایی با بیان اینکه فعالیت‌های تیکا اثرات چندوجهی داشته‌اند، این اثرات را شامل موارد زیر دانست:

بهبود روابط دوجانبه: این پروژه‌ها اعتماد میان ترکیه و افغانستان را افزایش داده و ترکیه را به عنوان شریک قابل اعتمادی معرفی کرده است.

افزایش نفوذ فرهنگی: آموزش زبان ترکی و مرمت آثار تاریخی به تقویت نفوذ فرهنگی ترکیه در افغانستان کمک کرده و پیوندهای اجتماعی را مستحکم کرده است.

تأثیر اقتصادی: فعالیت‌های تیکا به‌طور غیرمستقیم به گسترش روابط تجاری کمک کرده است؛ افزایش صادرات ترکیه به افغانستان که بر اساس داده‌های رصدخانه پیچیدگی اقتصادی نشان دهنده رشد سالانه ۶.۲۳ درصد است، یکی از دلایل مهم این موفقیت به شمار می‌آید.

انتهای پیام